Perspektywy polskiego mleczarstwa

Agro Serwis 2009-03-01

O perspektywach polskiego mleczarstwa w kontekście zmian Wspólnej Polityki Rolnej dyskutowano 10 lutego w Warszawie na konferencji zorganizowanej przez Komisję Rolnictwa i Rozwoju Wsi Senatu RP. Jej przewodniczący Jerzy Chróścikowski ocenił, że rok 2008 był bardzo trudny dla mleczarstwa. Spadające ceny zbytu na produkty mleczarskie zmuszały mleczarnie do obniżania cen płaconych rolnikom za mleko. Dalszy rozwój branży to koegzystencja między małymi i dużymi zakładami oraz utrzymanie kursu na wzbogacanie oferty handlowej i zachowanie tradycyjnych receptur - powiedział przewodniczący.

Ocena resortu rolnictwa

Omawiając tendencje występujące od kilku lat w produkcji i przetwórstwie mleka, wiceminister rolnictwa i rozwoju wsi Artur Ławniczak poinformował, że wprowadzony system kwot mlecznych przyspieszył zmiany w polskim mleczarstwie. Od 2004 r. liczba dostawców hurtowych dostarczających mleko do zakładów przetwórczych zmalała o 45%. Na początku lutego br. sprzedaż mleka do podmiotów skupujących prowadziło 195,5 tys. gospodarstw, tj. o 25% mniej niż w 2007 r., kiedy to liczba dostawców przekraczała 245 tysięcy.

Do połowy 2007 r. spadało pogłowie krów. Przez następne kilka miesięcy gospodarstwa powiększały pogłowie tych zwierząt. Stąd na koniec 2008 r. liczba krów wzrosła do 2772 tys. i była o 1,5% większa niż na początku 2007 r. Korzystnie zmieniła się w omawianym czasie wydajność krów mlecznych. Za 2007 r. ich średnia wydajność wynosiła 4503 kg mleka od sztuki. Znacząco, bo o ponad 20% wzrosła od 2004 r. liczba krów objętych oceną użytkowości mlecznej, a ich średnia wydajność osiągnęła poziom 6688 kg mleka rocznie. Unowocześniane i modernizowane były gospodarstwa nastawione na produkcję mleka. Wiele z tych gospodarstw to dziś wysoko wyspecjalizowane podmioty stosujące technologie żywienia, utrzymania i dojenia krów na najwyższym poziomie.

Od 2004 r. liczba podmiotów skupujących mleko spadła o 19%. Obecnie na rynku mleka funkcjonuje 289 pomiotów prowadzących skup, z tego 240 zajmuje się również przetwórstwem mleka. Proces koncentracji przetwórstwa mleka, który może poprawić możliwości konkurencyjne naszego mleczarstwa na rynkach zagranicznych, został zahamowany szczególnie w 2008 r., z powodu pogorszenia się sytuacji ekonomicznej zakładów, które nie wypracowują zysków przy utrzymujących się na niskim poziomie cenach zbytu masła, serów i mleka w proszku.

Restrukturyzacji mleczarstwa nie sprzyja też polityka banków, które w okresie kryzysu finansowego niechętnie udzielają kredytów. Przy wyhamowanym procesie koncentracji przetwórstwa i bez lepszego zorganizowania się branży, pozycja pojedynczych zakładów mleczarskich, chociażby w rozmowach z kontrahentami zagranicznymi i sieciami handlowymi, nie będzie wystarczająco silna do wynegocjowania wyższych cen zbytu. Jeśli mleczarnie nie będą w stanie lepiej spieniężyć swoich wyrobów, nie zapłacą rolnikom wyższych cen za mleko. Od początku 2008 r. ceny skupu mleka systematycznie spadały, osiągając w grudniu poziom 96,03 zł/100 kg (spadek o 27% w stosunku do grudnia 2007 r.).

Słabnąca złotówka przyczynia się do wzrostu wpływów z eksportu, ale kryzys na głównych rynkach zagranicznych wpływa ostatnio na ograniczenie popytu na wiele przetworów mlecznych. W okresie styczeń-listopad 2008 r. wzrastał jeszcze eksport zagęszczonego mleka i śmietany o 32%, serów i twarogów - o 13,7% w porównaniu z analogicznym okresie 2007 r. W tym samym czasie eksport masła spadł o 5,8%, a napojów fermentowanych - o 2,2%. W ciągu 11 miesięcy 2008 r. polski sektor mleczarski wyeksportował towary za ponad 1,09 mld euro i był to w cenach bieżących eksport o około 4% wyższy niż w analogicznym okresie 2007 r. Dodatnie saldo w handlu zagranicznymi przetworami mlecznymi, według wstępnych danych, wyniosło za okres styczeń - listopad 2008 r. około 870 mln euro.

Spojrzenie z Brukseli

Z prognoz dla mleczarstwa, które na konferencji przedstawił prof. Andrzej Babuchowski z Wydziału ds. Rolnictwa i Rybołówstwa Stałego Przedstawicielstwa RP przy Unii Europejskiej, wynika, że do 2017 r. ceny masła utrzymywać się będą na poziomie 2300 -2500 USD/t, sera dojrzewającego 3500-3700 USD/t, a mleka odtłuszczonego w proszku - ok. 3000 USD/t. Światowa produkcja masła i serów ma kształtować się na poziomie światowej konsumpcji. Tylko w przypadku mleka odtłuszczonego w proszku produkcja będzie przewyższała konsumpcję.

Zdaniem prof. Babuchowskiego, zniesienie kwot mlecznych w 2015 r. jest więcej niż prawdopodobne, a do dyskusji jest sposób przeprowadzenia tej operacji. Eksperci z Brukseli oceniają, że zmiana ta doprowadzi do wzrostu produkcji mleka w UE o blisko 4% i spadku jego cen o 8,2%. Produkcja masła może wzrosnąć o 8,5%, a cena tego produktu może się obniżyć o 8,5%. W przypadku serów prognozowany jest wzrost produkcji o 1,4% i spadek cen o 6,4%.

Spadające ceny mogą się przyczynić do wzrostu spożycia produktów mleczarskich w UE (masła - o 1,4%, sera - o 0,7%) i znaczącego zwiększenia eksportu. Według tych przewidywań, w Polsce cena mleka po zniesieniu kwotowania może obniżyć się o ok. 15%.

Prof. Babuchowski poinformował, że Komisja Europejska, rozumiejąc trudną sytuację krajów członkowskich, jest skłonna przygotować działania pomocowe. Do 31 grudnia 2010 r. oraz do końca 2012 r. Parlamentowi Europejskiemu i Radzie będą przedstawiane raporty na temat ewolucji rynku mleka oraz warunków, jakie powinny być spełnione do bezproblemowej eliminacji systemu kwot mlecznych. O ile to będzie konieczne, raportowi powinny towarzyszyć propozycje odpowiednich działań. W sytuacjach kryzysowych mogą być uruchamiane mechanizmy interwencyjne.

Według prof. Babuchowskiego, zakończenie kwotowania mleka w 2015 r. będzie wymagało od rolników wysiłku w dostosowaniu się do nowej sytuacji, szczególnie w regionach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Dlatego specyficzną sytuację, jaka może powstać po zniesieniu kwotowania, trzeba traktować jako nowe wyzwanie, na którym każdy kraj członkowski powinien skupić swoją uwagę w celu zapewnienia "miękkiego lądowania" dla swojego sektora mlecznego.

Ekspert uważa, że polski sektor mleczarski, aby sprostać konkurencji na rynku europejskim i światowym, musi przejść gruntowną restrukturyzację. W celu umocnienia pozycji na rynku przemysł mleczarski musi wzbogacać swoją ofertę handlową. Bezpieczeństwo sektora mleczarskiego może poprawić zwiększanie konsumpcji mleka i przetworów mlecznych w kraju.

Konsolidacja i mleczarstwo alternatywne

Nieunikniona jest konsolidacja polskiego sektora mleczarskiego, która musi objąć produkcję i przetwórstwo mleka. Tempo tej konsolidacji powinno odpowiadać przemianom w zatrudnieniu i dochodowości ludności na terenach wiejskich i powinno być skorelowane z polityką wielofunkcyjnego rozwoju wsi - powiedział prof. Michał Sznajder z Wydziału Ekonomiczno-Społecznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. W jego ocenie, Polska prawdopodobnie powtórzy model niemiecki konsolidacji przetwórstwa, w którym wiodącą rolę odegra 10-15 dużych podmiotów, pozostanie też z różnych względów 25--35 mniejszych zakładów mleczarskich. Liczba gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka może ulec zmniejszeniu w najbliższych kilkunastu latach nawet do 10-20 tys. W krajach UE produkujących podobne ilości mleka jak Polska, zarejestrowanych jest od 'l 0 do 30 tys. producentów mleka. Natomiast u nas liczba gospodarstw, którym przyznano indywidualną kwotę mleczną, wynosi obecnie około 200 tysięcy.

Przy postępującej konsolidacji w sektorze, należy się liczyć z restytucją drobnej produkcji i przetwórstwa mlecznego, czyli z rozwojem mleczarstwa alternatywnego. Mleczarstwo takie, rozwiną gospodarstwa rodzinne nastawione na agroturystykę, rolnictwo ekologiczne bądź na wytwarzanie wyrobów lokalnych i prowadzące sprzedaż bezpośrednią. Może ono za 10-15 lat objąć nawet 10% rynku mleka surowego -ocenił prof. Sznajder.

Stanowisko Krajowego Związku Spółdzielni Mleczarskich w sprawie uwolnienia kwot mlecznych po 2015 r. przedstawił Marek Murawski. Jest wiele przesłanek wskazujących, że w najbliższym czasie konsumpcja mleka i jego przetworów nie powinna znacząco wzrosnąć ani zmaleć. Obecnie ponad 20% skupionego i przerobionego na różne produkty mleka (rocznie ok. 2 mln ton w ekwiwalencie mleko) jest eksportowana, w 80% na rynek UE. Kluczowym zagadnieniem dla polskiego mleczarstwa pozostaje opłacalność tego eksportu. Na jego konkurencyjność bezpośredni wpływ ma kurs wymiany złotówki. Ze wspomnianych wyżej powodów, do czasu, w którym będzie coś więcej wiadomo odnośnie przyszłego kursu wymiany PLN/EUR, stanowisko polskie w sprawie likwidowania kwotowania mleka w UE po 2015 r. powinno kierować się w stronę bezpieczniejszych rozwiązań kompromisowych. Jednym z takich rozwiązań może być wprowadzenie unijnej kwoty mlecznej, będącej sumą krajowych kwot państw członkowskich. Dopiero przekroczenie unijnej kwoty w danym roku uprawniałoby do egzekucji opłat za przekroczenie indywidualnych kwot mlecznych w tych krajach, w których przekroczone zostały w danym roku krajowe kwoty. Ze względu na potencjalne możliwości dalszego wzrostu skupu mleka w Polsce w najbliższych latach, to rozwiązanie powinno być wprowadzone po przeglądzie Wspólnej Polityki Rolnej w 2010 r.

Wdrażane i przygotowywane programy promujące spożycie mleka przedstawił prezes Agencji Rynku Rolnego Władysław Łukasik.

Wsparcie finansowe konsolidacji

Uczestnicy dyskusji zwracali uwagę, że kiepska koniunktura na rynku mleczarskim nie pozwala rolnikom i mleczarniom na wypracowanie środków pozwalających samofinansować inwestycje poprawiające konkurencyjność polskiego mleczarstwa. Wiceminister Ławniczak powiedział, że rząd zamierza w najbliższym czasie podjąć działania zmierzające do przyspieszenia w latach 2009-2011 absorbcji środków z UE. W grudniu 2008 r. powołany został specjalny zespół, który ma wypracować zmiany, jakie należałoby wprowadzić w finansowaniu sektora mleczarskiego środkami z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W pracach tego zespołu uczestniczą przedstawiciele związków branżowych, zakładów mleczarskich, producentów mleka oraz placówek naukowych i instytucji, które zajmują się sprawami mleczarstwa.

Zanotował Andrzej Kasperowicz