20-lecie Agencji prywatyzującej państwowe nieruchomości rolne

Agro Serwis 2012-12-16

Przemiany społeczno-gospodarcze zapoczątkowane w Polsce na przełomie lat 80. i 90. minionego stulecia objęty również wieś i rolnictwo, zwłaszcza sektor rolnictwa państwowego. W jego władaniu znajdowało się 25% użytków rolnych. Duża część była w państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej (popularnie pegeerów) znajdujących się na krawędzi bankructwa. W październiku 1991 r. ustawą o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa powołano Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która miała za zadanie rozwiązanie skutków gospodarki państwowej w rolnictwie, w tym spłatę 2 mld zł długów po PGR-ach.

Jubileusz 20-lecia Agencji prywatyzującej państwowe nieruchomości rolne podsumowano 28 listopada w Warszawie na konferencji pt. Rola ANR w transformacji ustrojowej polskiej wsi - doświadczenia i nowe wyzwania.

Na jubileuszowe spotkanie władze ANR zaprosiły byłych prezesów tej Agencji, grono ekspertów zajmujących się przekształceniami własnościowymi w rolnictwie oraz przedstawicieli organizacji i instytucji funkcjonujących w rolnictwie i jego otoczeniu.

Po powitaniu oficjalnych gości oraz byłych i obecnych pracowników Agencji prezes ANR Leszek Świętochowski powiedział, że z perspektywy 20 lat nie ma wątpliwości, iż zakres i skala zadań, jakie nałożono na Agencję nie znajdują porównania z żadną inną instytucją w sektorze rolnym w tej części Europy.

Prezes przypomniał, że na początku nadrzędnym celem Agencji była restrukturyzacja i rozdysponowanie przejętego mienia. W następnych latach wzrastało znaczenie innych celów, w tym realizacja zadań rządowych: restrukturyzacja przejętych długów, nadzór właścicielski nad spółkami strategicznymi, pomoc społeczna dla środowisk popegeerowskich, w tym przeciwdziałanie bezrobociu. W 2003 r., praktycznie w "przeddzień" wejścia Polski do Unii Europejskiej Agencja otrzymała nowe instrumenty prawne, mające na celu rozwój gospodarstw rodzinnych i przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji gruntów. Wtedy też zmieniała nazwę z Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na Agencję Nieruchomości Rolnych. Obecnie, wraz z ostatnią nowelizacją ustawy (weszła w życie 3 grudnia 2011 r.) Agencja skoncentrowana jest na realizacji procesu trwałego rozdysponowania nieruchomości Zasobu do czasu uwolnienia rynku gruntów rolnych w Polsce, co nastąpi zgodnie z Traktatem Akcesyjnym po 1 maja 2016 roku. Wydaje się, że jest to ostatni znaczący etap w prywatyzacji majątku po byłych pegeerach - dodał prezes Świętochowski.

Bilans dokonań

W ciągu 20 lat Agencja sprzedała 2,2 mln ha gruntów, które trafiły w ręce rolników lub do przedsiębiorstw rolnych. Dzięki tak realizowanej prywatyzacji powstało ponad 5 tys. gospodarstw towarowych o powierzchni ponad 100 ha, które w większości dobrze radzą sobie na zjednoczonym rynku europejskim, a 300 tys. gospodarstw powiększyło swój areał średnio o 5,5 ha. To pokazuje ogromną rolę, jaką Agencja spełniła przy powiększaniu gospodarstw rodzinnych w Polsce, szczególnie na terenach, gdzie było dużo państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej. W Zasobie pozostaje 1,84 mln ha, z tego 1,36 mln ha znajduje się w dzierżawie.

Mając świadomość skutków i licząc się z dramatem często całych rodzin pracujących na terenach po zlikwidowanych pegeerach, ustawodawca przekazał Agencji prawne narzędzia, które do 2004 r. pozwalały jej wymiernie wspierać środowiska popegeerowskie. W pierwszej kolejności na rzecz tych rodzin sprzedała ponad 300 tys. przejętych do Zasobu mieszkań, co pozwoliło na zabezpieczenie warunków lokalowych dla setek tysięcy ludzi. Byli pracownicy pegeerów wykupili mieszkania za 5% ich wartości, korzystając z prawnie ustalonych preferencji. Agencja zrealizowała ogromną liczbę działań i programów w celu polepszenia trudnej sytuacji materialnej i społecznej byłych pracowników ppgr i członków ich rodzin. ANR wraz z majątkiem przejęła ponad 193 tys. pracowników. Kilkadziesiąt tysięcy z nich nadal pracuje w przekształconych przedsiębiorstwach, część przeszła do innych zawodów, na emeryturę bądź rentę, a reszta niestety została bez pracy. Wprawdzie obecnie bezrobocie wśród byłych pracowników ppgr to tylko mała statystycznie część ogólnego bezrobocia na wsi, ale jego koncentracja często w całych osiedlach w małych wsiach i miasteczkach wywołuje bardzo negatywne skutki społeczne, niestety do dnia dzisiejszego.

Do 2005 r. na aktywizację zawodową byłych pracowników ppgr i ich rodzin oraz szeroko rozumianą pomoc społeczną, skierowaną właśnie do tego środowiska, Agencja wydatkowała ponad miliard złotych, z tego nieco ponad 1/3 trafiła do Funduszu Pracy. W swoich działaniach na rzecz środowiska b. pracowników ppgr Agencja koncentrowała się także na pomocy socjalnej przede wszystkim dla najsłabszych - ludzi starszych, dzieci i młodzieży. O ile w 1998 r. Agencja ufundowała 630 stypendiów, to w roku szkolnym 2004/2005 (ostatnim, gdy te programy realizowała, bo później już tę możliwość odebrały Agencji przepisy) było tych stypendiów 46,5 tysiąca. W tym czasie Agencja była największym donatorem stypendiów w Polsce dla dzieci z rodzin popeggerowskich w szkołach średnich i ponadgimnazjalnych! Podobne doświadczenia dotyczyły organizowania wypoczynku letniego i zimowego dla dzieci (kilkadziesiąt tysięcy wyjazdów rocznie), dożywiania dzieci w szkołach, ochrony zdrowia (organizacja akcji "białe soboty i niedziele", leczenie sanatoryjne, zakup leków i sprzętu rehabilitacyjnego). Do dnia dzisiejszego Agencja czynnie uczestniczy w realizacji Programu Stypendiów Pomostowych dla studentów pierwszego roku, którego była w 2002 r. pomysłodawcą i donatorem do 2005 r. wraz z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności i Narodowym Bankiem Polskim. Na prawie 15 tys. przyznanych do tej pory stypendiów, połowę otrzymała młodzież pochodząca z rodzin popegeerowskich. Wymienione działania w znacznym stopniu ograniczyły ujemne skutki wynikające z restrukturyzacji i prywatyzacji pegeerów.

To dzierżawcy, szczególnie na początku transformacji wzięli na siebie ciężar odpowiedzialności za zagospodarowanie państwowych gruntów i dużą część polskiego przemysłu rolno-spożywczego - podkreślił prezes Świętochowski.

Trzeba również pamiętać, że ANR sprawuje w imieniu państwa nadzór nad 46 spółkami o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Wśród nich są znane na całym świecie stadniny koni arabskich czystej krwi i perła w koronie - Stadnina Koni Janów Podlaski słynąca z dorocznej, najstarszej na świecie Aukcji Pride of Poland. W spółkach agencyjnych prowadzona jest hodowla twórcza i zachowawcza oraz gromadzony najcenniejszy materiał genetyczny roślin i zwierząt decydujący o postępie biologicznym, a często także bezpieczeństwie żywnościowym Polski. Dzisiaj wartość majątku tych spółek to ponad 1,7 mld złotych. Ich zysk tylko za 2011 r. wyniósł ponad 103 mln złotych.

Agencja bardzo szybko uregulowała wszelkie zobowiązania po byłych pegeerach, a następnie przez wiele lat realizowała programy rządowe, w tym skierowane do środowisk popegeerowskich, na które przeznaczała setki milionów złotych rocznie.

Począwszy od 2004 r. Agencja odprowadza do budżetu państwa kwotę wynikającą z różnicy między wpływami uzyskanymi z gospodarowania mieniem Zasobu w danym roku obrotowym, a środkami wydatkowanymi na realizację ustawowych zadań. Od 2005 do końca października 2012 r. ANR odprowadziła do budżetu kwotę ponad 8,3 mld zł. Ponadto regularnie zasila Fundusz Rekompensacyjny, z którego Zabużanom wypłacane są odszkodowania wynikające z przesunięcia granic Polski po II wojnie światowej. Na ten cel w okresie od 2006 do końca października 2012 r. Agencja wpłaciła niemal 2,94 mld zł. To właśnie środki wypracowane przez Agencję pozwoliły chociaż częściowo naprawić krzywdy wyrządzone Zabużanom.

Łącznie od 2004 r. Agencja wpłaciła do państwowej kasy prawie 11,3 mld zł.

20 lat i co dalej?

Nowelizacja ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z 16 września 2011 r. jasno wskazała cele, na których powinna koncentrować się Agencja w najbliższym okresie. Natomiast poważna dyskusja o przyszłości Agencji i jej ewentualnej roli w czekających Polskę przekształceniach w sektorze gospodarstw indywidualnych ciągle przed nami. Biorąc pod uwagę ogrom i wagę zadań zrealizowanych przez Agencję w ciągu ostatnich 20 lat, nie ulega wątpliwości, że ANR ma zarówno doświadczenie, ludzi oraz potencjał, aby nowym wyzwaniom, w warunkach nieograniczonej konkurencji europejskiej, sprostać - zapewnił prezes ANR.

List prezydenta RP Bronisława Komorowskiego z gratulacjami dla wszystkich, którzy tworzyli dorobek Agencji, odczytał sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Dariusz Młotkiewicz. Z perspektywy czasu widać, że Agencja dobrze realizuje postawione przed nią zadania. Ta realizacja była możliwa dzięki wysiłkowi pracowników. Prezydent podziękował za ten trud i wyraził nadzieję, że dalsza działalność Agencji przyczyniać się będzie do rozwoju wsi i pomyślności jej mieszkańców.

List od ministra rolnictwa i rozwoju wsi Stanisława Kalemby wręczył prezesowi ANR sekretarz stanu w MRiRW Kazimierz Plocke.

Pozytywny bilans pracy pracowników Agencji należy ocenić bardzo wysoko. Ta instytucja wpisała się bardzo dobrze w historię przemian w polskim rolnictwie - powiedział Plocke. Do najważniejszych zadań Agencji sekretarz stanu w resorcie rolnictwa zaliczył: tworzenie dobrego klimatu dla inwestorów, kontynuowanie sprzedaży ziemi gospodarstwom rodzinnym zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi oraz modelowanie działalności spółek strategicznych, żeby jeszcze lepiej służyły postępowi w uprawie roślin i chowie zwierząt.

Agencja dokonała dzieła niezwykłego - ocenił dr Czesław Siekierski, wiceprzewodniczący Komisji Rolnictwa Parlamentu Europejskiego. Teraz wiemy więcej i mamy indywidualne doświadczenia, których wtedy nie było. Najefektywniejsze w rolnictwie są gospodarstwa prywatne utworzone na majątku byłych ppgr oraz gospodarstwa dzierżawione. Zastanawiając się głośno nad tym - jaki jest wpływ jednostki na funkcjonowanie konkretnej instytucji, europoseł Siekierski powiedział, że Agencja prywatyzująca państwowe nieruchomości rolne została tak zbudowana, że wiatry historii wychylały ją w różne strony, ale fundamentów nie naruszyły.

Przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Senatu RP Jerzy Chróścikowski powiedział, że Agencja wykonała ogromne zdania, ale jest jeszcze wiele do zrobienia w zakresie przekształceń własnościowych w rolnictwie. Potrzebna jest nadal instytucja czuwająca nad sprawnym obrotem ziemią rolniczą. Dalsze zmiany w prawie zmierzać powinny do tego, aby ANR stała się instytucją na miarę francuskiej firmy SAFER.

Po części oficjalnej uczestnicy konferencji obejrzeli prezentację przypominającą zadanie, które realizowała Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, a potem jej następczyni - Agencja Nieruchomości Rolnych.

Kilkudziesięciu osobom Dariusz Młotkiewicz wręczył "Medale za długoletnia służbę" przyznane przez Prezydenta RP byłym i obecnym pracownikom Agencji

Kazimierz Plocke wręczył byłym i obecnym pracownikom Agencji odznaki "Zasłużony dla rolnictwa" przyznane przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Andrzej Kasperowicz